Page 17 - Dược Lâm Sàng

Những chất cảm ứng enzym chính: Barbituric (đặc biệt là phenobarbital) gluthetimid, thuốc
chống co giật (diphenylhydantoin), kháng sinh (rifampicin), steroid (spironolacton, thuốc tăng
đồng hoá), ethanol, hydrocacbon thơm đa vòng (đặc biệt benzo (a) pyren, methyl-3-
cholanthren), thuốc diệt côn trùng có clo (DDT).
Sự ức chế enzym

Cơ chế này cũng phức tạp không kém cơ chế cảm ứng. Sự ức chế có thể không chọn lọc, do
hiện tƣợng độc với gan (Ví dụ carbon tetraclorid) hoặc do giảm tổng hợp enzym gan.
Những ức chế hay gặp nhất thƣờng xảy ra ở các monooxygenase và đặc biệt ở một số
cytochrom P 450 (Ví dụ IMAO)

Sự ức chế có thể cạnh tranh, không cạnh tranh, thậm chí hỗn hợp. Trên thực tế tất cả còn cần
tìm hiểu tiếp. Vấn đề càng trở nên phức tạp khi ngƣời ta biết là một số sản phẩm của chuyển
hoá, đặc biệt các chất chuyển hoá hydroxyl hoá, có tác dụng ức chế biến đổi sinh học của chất
mẹ hoặc một số cơ chất khác. Nhƣ vậy, sự ức chế enzym dẫn đến tăng cƣờng tác dụng của
thuốc bị ức chế, thể hiện ở tăng nửa đời của thuốc trong huyết tƣơng, và (hoặc) tăng độc tính.

Cimetidin là một chất ức chế đáng quan tâm, thuốc này làm tăng thời gian tác dụng của
diazepam do kéo dài nửa đời và giảm độ thanh thải. Cimetidin ức chế hoạt tính của microsom,
hoạt tính này chi phối các phản ứng khử alkyl và hydroxyl hoá các benzodiazepin nhƣ
diazepam, chlordiazepoxid, di-kali chlorazepat, prazepam và medazepam. Trái lại, các
benzodiazepin khác nhƣ oxazepam hay lorazepam do liên hợp với acid glycuronic (hiện tƣợng
này không chịu sự kiểm soát của microsom gan) nên hoạt tính của chúng không bị thay đổi khi
dùng đồng thời với cimetidin. Cũng nhƣ vậy, cimetidin làm tăng nồng độ của phenylhydantoin,
theophylin, carbamazepin trong huyết tƣơng. Do các thuốc này có phạm vi điều trị hẹp nên
cần theo dõi cẩn thận những phối hợp này, hoặc nên tránh.

Cần ghi nhớ:
- Sự ức chế enzym là một hiện tƣợng xẩy ra sớm hơn nhiều so với sự cảm ứng enzym.

- Sự ức chế enzym có thể xẩy ra không chỉ ở tế bào gan, mà còn cả ở ruột.

- Cùng một thuốc có thể có tác dụng cảm ứng hoặc ức chế enzym tuỳ theo liều lƣợng
dùng và thời gian điều trị (ví dụ rƣợu)

- Sự ức chế enzym có thể đặc hiệu.

Chất neostigmin ức chế các cholinesterase huyết tƣơng, nên cho phép loại bỏ tác dụng của các
cura không khử cực. Những chất ức chế monoamin - oxydase (IMAO) tƣơng tác với nhiều chất
nhƣ các chất giống thần kinh giao cảm, các thuốc giảm đau kiểu morphin, các barbituric. Các
thuốc giảm đau kiểu morphin làm tuỷ thƣợng thận giải phóng catecholamin vào tuần hoàn. Nhƣ
vậy nguy cơ cơn tăng huyết áp tăng lên, vì catecholamin trong tuần hoàn không bị enzym
MAO phá huỷ sẽ tác động trên những thụ thể alpha không bị kích thích (phong bế bởi các
IMAO).

Một số chất ức chế chuyển hoá thuốc: Rƣợu, ở liều rất cao hay ở liều thấp hơn nhƣng dùng
dài ngày có tác dụng nhƣ chất cảm ứng enzym. Cloramphenicol, các estrogen, các chất estro -
17